‘Laat pesten nooit sluimeren’

Gepubliceerd: 28 september 2023 | door Brightmine

Pesten, we kennen het allemaal van het schoolplein. Maar ook op de werkvloer is het een bekend fenomeen, weet bedrijfscoach/vertrouwenspersoon Bram Zuidland van SpecialistenNet. Bij pesten speelt vaak een verschil in macht mee. Dat kan de macht van het getal zijn. Denk aan een collega die bespot wordt door een groep collega’s. Maar het kan ook een leidinggevende zijn die een werknemer letterlijk wegtreitert. Daarin verschilt pestgedrag van een conflict of ruzie.

Dat machteloze – en vaak eenzame – gevoel maakt het zo ingrijpend voor de persoon die het ondergaat. Traumatisch vaak, benadrukt Zuidland. Hij constateert dat pesten diepe, blijvende krassen achterlaat bij het slachtoffer, krassen die nooit meer weggaan.

Mensen worden depressief en vallen uit, constateert hij. Op het werk leidt pesten tot 4 miljoen extra verzuimdagen per jaar en € 900 miljoen aanvullende kosten loondoorbetaling, zo becijferde TNO. Zilveren Kruis rekende voor dat een zieke medewerker de werkgever gemiddeld €250 per dag kost. Bij elkaar extra reden om pestgedrag zo snel mogelijk de kop in te drukken.

Maar hoe doe je dat, is de vraag aan Bram Zuidland, die zowel in de rol van coach als vertrouwenspersoon vele pestslachtoffers begeleidde.

Wat zie je aan pestgedrag op de werkvloer?

‘Pesten heeft vele gezichten’, zegt Zuidland. ‘Het gaat van heel subtiel, in gezichtsuitdrukkingen en venijnige steken onder water, tot schelkanonnades en vernederingen. Het kan gaan om buitensluiten, uitlachen, roddelen, een geruchtencircuit op gang brengen. Het gebeurt op de werkvloer, maar ook per mail of via de mobiele telefoon. Soms is het de leidinggevende die pest. Die kan een medewerker vernederen, voor schut zetten bij de collega’s, zinloos of niet-passend werk geven of een onmogelijk rooster.’

Hoe ontstaat pesten?

Vaak begint het bij een verziekte cultuur. Er wordt geroddeld, er worden bijnamen verzonnen, er wordt over grenzen heengegaan. ‘Die cultuur kan gedijen als er niet tegenop wordt opgetreden, zegt Zuidland. ‘Als je dat gedrag laat sluimeren, gaat het van kwaad tot erger.’ De omstanders constateren dat er niks wordt gedaan en gaan van lieverlee meedoen.  En zo komt het slachtoffer er steeds meer alleen voor te staan.

In veel situaties spelen macht mee en machtsbehoud mee, weet Zuidland. In sterk hiërarchische organisaties kan één bullebak van een arts of advocaat de werkplek voor veel medewerkers onveilig maken. Het voortbestaan van de afdeling of organisatie is dan in sterke mate afhankelijk van die persoon. ‘Zo’n figuur heeft dermate veel macht in de organisatie dat hij zich koning waant. Als hij die macht misbruikt, kan je daar als medewerker, maar zelfs als HR, weinig tegen beginnen.’

Kan iedereen gepest worden?

‘Vaak gebeurt het bij mensen die opvallen. Ze zien er anders uit, stellen iets aan de kaak binnen een organisatie of vallen op omdat ze hun werk heel goed doen. Het kan ook botte pech zijn. Een verkeerde opmerking maken op een verkeerd moment. Of je bent de nieuwkomer in een team. In principe kan het iedereen overkomen.’

Kan iedereen pesten?

‘Nee, gelukkig niet. Meeloper zijn wel. Je hebt altijd een of twee hoofdmannen en de rest is meeloper. Wat opvalt aan die hoofdmannen is dat zij vroeger zelf ook vaak zijn gepest. Om te kunnen pesten, moet je empathie kunnen uitschakelen, gemeen kunnen zijn, dat kunnen gelukkig maar weinigen. De meelopers vinden het pesten zelf ook vaak vervelend, maar ze lachen mee uit zelfbehoud, uit angst om zelf het slachtoffer te worden.’

Wat zijn de gevolgen van pesten?

‘Pesten heeft echt een heel grote impact. Als het lange tijd doorgaat, wordt het groter en groter. Mensen gaan wakker liggen, verslapen zich, krijgen een kont lontje. Ze raken depressief, vallen uit op het werk. Mensen veranderen erdoor. Ze gaan ander gedrag vertonen, worden pleasers, lopen vast en zijn niet meer in staat om voor zichzelf op te komen. Of worden zelf pester.’

Hoe signaleer je pesten?

‘Collega’s gaan afwijkend gedrag vertonen. Ze worden muisstil, trekken zich terug, ze komen niet meer op de borrel. Ze doen niet meer mee. Als de leidinggevende op afstand zit, is het lastig. Dan ben je afhankelijk van signalen.’

Hoe druk je pesten de kop in?

‘Daar ligt een belangrijke rol van een leidinggevende. Zodra die signalen oppikt, is het een kwestie van gelijk reageren en nooit laten sluimeren. De leidinggevende kan de angel eruit halen maken door wat er gebeurt bespreekbaar te maken in het team. Dat kan de pester zelf niet doen, die heeft vaak het gevoel dat hij er alleen voor staat. Die is vaak ook niet meer in staat om voor zichzelf op te komen.’

Hoe maak je pestgedrag bespreekbaar in een team?

‘Je spreekt het uit naar de medewerkers op een niet-verwijtende toon en vanuit je eigen positie. “Ik zie dit gebeuren en daar voel ik me niet prettig bij.” De leidinggevende moet duidelijk aangeven waar de grenzen liggen, welk gedrag niet kan en daar gelijk ook de sanctie bij vertellen. “Als dit zo doorgaat, dan volgt … “

Wat als de leidinggevende zelf deel uitmaakt van het probleem?

‘Dat is helaas vaak het geval. Soms in de rol van aanstichter. Maar meestal is het een sluipender proces van gedogen, wegkijken en meelachen als iemand voortdurend op de hak wordt genomen. Bovendien gaan veel bedrijven terughoudend om met het aanpakken van wangedrag van leidinggevenden. Dan is het een kwestie van een goede vertrouwenspersoon hebben en zorgen dat medewerkers de weg daarnaartoe kunnen vinden.’

Een interne vertrouwenspersoon werkt minder goed, volgens de psycholoog, omdat medewerkers deze zien als verlengstuk van de organisatie. ‘Interne vertrouwenspersonen staan vaak in een hiërarchische relatie tot de leidinggevende. Het beste is een externe vertrouwenspersoon, mits die de kanalen kent in de organisatie. Want het is belangrijk dat als iemand de stap naar voren durft te nemen, er ook iets mee wordt gedaan. Zo’n proces goed inregelen, is een belangrijke taak voor HR.’

Heeft een weerbaarheidscursus voor pestslachtoffers zin?

‘Nee, niet als het gaat om pesten. Het pesten blijft dan in stand, je neemt de oorzaak niet weg. Je kunt beter de pester aanspreken. Bied de pestkop een cursus aan, coaching of een traject bij een psycholoog, zodat deze leert begrijpen waar het pestgedrag uit voortkomt. Diegene moet daar wel voor openstaan.’

Leidinggevenden spelen een belangrijke rol, zeg je, maar die moeten al zoveel?

‘Klopt. Er ligt steeds meer op het bordje van de leidinggevende, nog even afgezien van alle targets die ze moeten halen. Daar moeten ze begeleiding bij krijgen. Ik ken twee typen leidinggevenden. De echte people managers, die je op dat gebied weinig handvatten hoeft aan te reiken. En je hebt managers die meer op de inhoud zitten, maar die weinig kennis hebben van het aansturen van groepen mensen. Breng als HR de competenties van leidinggevenden in kaart. Ga met ze in overleg en zorg dat ze bijgespijkerd worden.’

Wat kun je als HR doen?

Wat móét je als HR doen, zegt Zuidland. ‘Als bedrijf heb je verplichtingen. Een van de verplichtingen is een RI&E opstellen. Daar hoort één of twee keer per jaar een PSA-screening bij, liefst door een onafhankelijke instantie. Bij SpecialistenNet zit zo’n screening in ons aanbod bijvoorbeeld. In de vragenlijst worden ook pesten en grensoverschrijdend gedrag nadrukkelijk uitgevraagd. Dan komen er bepaalde zaken naar boven. Als op één afdeling drie mensen aangeven dat ze wel eens worden gepest, kan toestemming gevraagd worden om contact op te nemen met de pester. Medewerkers in de gevarenzone kunnen op die manier snel gesignaleerd en benaderd worden door een psycholoog. Vaak kun je dan met een of twee gesprekken al dingen oplossen, voordat het uit de hand loopt. Er moet wel een sparringpartner zijn binnen de organisatie, zodat er iets gedaan wordt met de zaken die aan het licht komen. Je moet preventief doorpakken. Dan kun je een heleboel dingen voorkomen.’

Lees hier meer artikelen in het thema verzuim.